Get Software

John J. Mearsheimer (1947-)[1], Chicago Üniversitesi’nde çal??an ünlü bir Amerikal? Siyaset Bilimi Profesörüdür. Etkili bir uluslararas? ili?kiler teorisyeni olan Mearsheimer, “sald?rgan gerçekçilik” (offensive realism) ak?m?n?n kurucusu kabul edilmektedir.[2] John Mearsheimer, Chicago Üniversitesi’nin “Harper Lectures” etkinli?i kapsam?nda 2013 y?l?nda ABD-Çin rekabeti temal? ve “Can China Rise Peacefully?” (Çin Bar??ç?l Olarak Yükselebilir Mi?) ba?l?kl? önemli bir sunum gerçekle?tirmi?tir.

Konu?mas?nda büyük güç ili?kilerine teorik bir yakla??m getirmeye çal??t???n? aç?klayarak ba?layan Mearsheimer, teorisini ?u 5 varsay?m üzerine kurmaktad?r:

Bu 5 varsay?mdan yola ç?kan tablo ise ?öyledir; devletler, üç temel nedenden ötürü birbirlerinden korkarlar. ?lk neden, devletlerin her zaman için yüksek askeri sald?r? kapasitesine sahip ve iyi niyetli olmayan devletlerle kar??la?abilme riskleridir. ?kinci neden ise, uluslararas? kurumlar?n yapt?r?m mekanizmalar?n?n etkisiz kald??? anar?ist bir sistemde, devletlerin ancak “self-help” (kendi kendine yard?m edebilme) mekanizmas?n?n i?e yarad???n? er veya geç anlamalar?d?r. Buna ba?l? olarak geli?en üçüncü neden ise, devletlerin d?? politikada gücün i?e yarad???n? fark etmeleri nedeniyle, mümkün oldu?unca fazla oranda güç sahibi olmaya ve hatta sistemde hegemon olmaya gayret etmeleridir. Küresel hâkimiyetin So?uk Sava? sonras?nda ABD için bile çok zor oldu?una dikkat çeken Mearsheimer, d?? politikada yap?lacak en ak?ll?ca gerçekçi davran???n bölgesel hegemon olmaya gayret etmek oldu?unu dü?ünmektedir. Buna ek olarak, Mearsheimer, hegemon devletlerin di?er bölgesel hegemon devletlerin olu?mas?na izin vermemeye çal??mas?n? da do?ru bir politika olarak de?erlendirmektedir. Bu do?rultuda, ABD’nin bölgesel hegemon oldu?u Bat? dünyas?nda kendisine yönelik bir güvenlik tehdidi olmamas? sayesinde dünya çap?nda siyasete yön verebildi?ini iddia eden Mearsheimer, daha sonra ABD tarihine ve d?? politikas?na odaklanmaktad?r.

John Mearsheimer’a göre; 18. yüzy?lda 13 eyaletten ibaret küçük bir devlet olan Amerika Birle?ik Devletleri, iki yüzy?lda kom?ular?yla (Kanada, Meksika) sava?arak ve onlardan toprak alarak bugün 50 eyaletli devasa bir dünya gücüne ve bölgesel hegemona dönü?mü?tür. Bu nedenle, Amerikan tarihi hakk?ndaki okullarda ö?retilen yayg?n liberal ezberlere kanmamak ve Amerika’n?n kan ve i?gal politikalar? üzerine kurulu oldu?unu kabul etmek gerekmektedir. Ayr?ca, ABD’nin yükseli?i, Avrupa devletlerinin dü?ü?üyle de yak?ndan alakal?d?r. Sovyet tehdidi kar??s?nda ?kinci Dünya Sava?? süresince y?k?lan Avrupa’n?n yetersiz kalmas?, ABD’nin So?uk Sava? döneminde (1945-1991) yeni bir hegemon olarak do?mas?na neden olmu?tur. ABD, So?uk Sava? dönemi sonras?nda da tüm dünyaya küresel liderli?ini devretmek konusunda istekli olmad???n? her f?rsatta göstermektedir.

ABD-Çin ili?kilerine dönecek olursak, Mearsheimer’a göre, güç ili?kilerinin fark?nda olan Çin, göreceli gücünü (relative power) sürekli olarak artt?rmaya çal??maktad?r. Bu do?rultuda, ilk tespiti, Çin Halk Cumhuriyeti’nin güçlü bir ordu kurmaya devam edece?i ?eklindedir. ?kinci olarak, Mearsheimer’a göre, Çin, güç ili?kilerine dayal? olarak kurdu?u Realist teorinin do?al bir sonucu olarak, güçlendikçe bölgesinde (Asya) hegemon bir ülke olmak isteyecek ve ABD’yi bu bölgeden uzakla?t?rmaya çal??acakt?r. ABD ise, buna asla izin vermek istemeyecek ve Çin’in bir Asya hegemonu olmas?n? engellemeye çal??acakt?r. Bu anlamda, Mearsheimer’a göre Barack Obama döneminde ba?lat?lan “Pivot to Asia” politikas?, ABD-Çin rekabeti aç?s?ndan sadece bir ba?lang?çt?r. Gelecek y?llarda, ABD Çin’i Asya’da çevrelemeye çal??acak, Çin de ABD’yi kendi bölgesinden uzak tutmaya gayret edecektir. Çin’in h?zl? yükseli?inden korkan kom?u ülkeler de zamanla ABD’ye do?al müttefik haline geleceklerdir. Bu do?rultuda, ABD’nin son dönemde Hindistan ve Japonya ile yak?n ili?kiler kurmaya ba?lamas? dikkat çekicidir. So?uk Sava? döneminde demokratik bir sistemi olmas?na kar??n ABD ile sorunlu ili?kiler kuran Hindistan’?n ?imdi daha farkl? bir pozisyon almas?, Çin tehlikesi kar??s?nda geli?tirdi?i savunmac? refleksin en aç?k ispat?d?r. Güney Kore, Tayvan, Singapur, Avustralya, Endonezya gibi ülkeler de ABD-Çin rekabeti aç?s?ndan önemli aktörlerdir ve ABD’ye yana?malar? muhtemeldir. Pakistan, Myanmar (Burma), Laos ve Kamboçya ise, Mearsheimer’a göre, bu rekabet ortam?nda Çin ekseninde politikalar geli?tirmeleri beklenen ülkelerdir.

Bu bölümün ard?ndan “security dilemma” (güvenlik ikilemi) kavram?n? aç?klamaya ba?layan Mearsheimer’a göre, bir devletin asl?nda kendisini savunmak için yapt??? bir hamle, neredeyse otomatik olarak di?er devletler taraf?ndan bir sald?r? olarak görülmektedir. Bu nedenle, bu tarz rekabet ortamlar?n?n do?al sonucu bir “silahlanma yar???”d?r (arms race). Yani özetlemek gerekirse, John Mearsheimer’a göre, süpergüç ili?kilerinin do?al bir sonucu olarak, Çin de, di?er tüm devletler gibi bar??ç?l olarak yükselemeyecek ve ABD ile kaç?n?lmaz olarak Asya-Pasifik bölgesinde sert bir rekabete girecektir. Ama bu rekabetin sonucu büyük bir bölgesel kriz ya da Üçüncü Dünya Sava?? olmak zorunda de?ildir…

Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMEC?

[1] Web sitesi - http://mearsheimer.uchicago.edu/

Wikipedia - https://en.wikipedia.org/wiki/John_Mearsheimer

[2] Hakk?nda birkaç yaz? için;